ลักษณะดิน

เอเชีย : ทวีปที่มีความหลากหลายของลักษณะทางดิน

            ดินเป็นเทหวัตถุที่ปกคลุมพื้นผิวโลกในส่วนที่เป็นแผ่นดินซึ่งเกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ มนุษย์ใช้ประโยชน์จากดินทั้งทางตรงและทางอ้อม เช่น ใช้เป็นถิ่นที่อยู่อาศัย ประกอบอาชีพ แหล่งอาหาร เป็นต้น ดินในแต่ละพื้นที่จะมีลักษณะทางดินแตกต่างกันไปขึ้นอยู่กับ วัตถุต้นกำเนิด ภูมิประเทศ ภูมิอากาศ พืชพรรณธรรมชาติ และเวลา ซึ่งเรียกว่า “ปัจจัยควบคุมดิน” มีการใช้ดินในรูปแบบต่าง ๆ เช่น เป็นที่อยู่อาศัยเขตเพาะปลูกพืช เขตเลี้ยงสัตว์ ที่ตั้งโรงงานอุตสาหกรรม เป็นต้น เรียกว่า ระบบวัฒนธรรม
ดินในทวีปเอเชียจำแนกเป็นอันดับดินได้ดังนี้

      1. อันดับดินเอนทิซอลส์ (Entisols) เป็นดินที่ยังไม่ปรากฏลักษณะทางดินมากนัก โดยทั่วไปเรียกว่า “ดินใหม่” คือ ดินที่มีพัฒนาการทางดินน้อยพบได้ในทุกสภาพภูมิอากาศ ในทวีปเอเชียปรากฏเป็นบริเวณกว้าง 3 บริเวณ คือ

          1.1)  บริเวณคาบสมุทรอาหรับ ซึ่งเป็นบริเวณที่มีปริมาณฝนน้อยและพืชพรรณธรรมชาติเป็นกึ่งทะเลทราย จึงทำให้มีพัฒนาการทางดินน้อย สภาพไม่ค่อยเหมาะสมกับการเพาะปลูกพืช
          1.2)  บริเวณด้านตะวันของทะเลสาบแคสเปียน เป็นเขตถึงทะเลทรายเช่นเดียวกับบริเวณคาบสมุทรอาหรับ
          1.3)  บริเวณที่ราบชายฝั่งตะวันออกของจีน เป็นเขตที่เกิดน้ำท่วมบ่อย ๆ ในช่วงฤดูน้ำหลากจึงทำให้พัฒนาการทางดินขาดความต่อเนื่องไม่สามารถพัฒนาเป็นดินอันดับอื่นได้ โดยธรรมชาติดินบริเวณน้ำท่วมถึงจะมีความอุดมสมบูรณ์ค่อนข้างมาก แต่ไม่ค่อยเหมาะกับการเพาะปลูกพืชเศรษฐกิจมากนักเนื่องจากมักจะถูกน้ำท่วมในช่วงน้ำหลากทำให้พืชที่ปลูกเสียหายมาก
          1.4)  บริเวณ 2 ฝั่งลำน้ำสายใหญ่ทั่ว ๆ ไป ที่วัตถุต้นกำเนิดมักถูกพัดพาเคลื่อนย้ายอยู่เสมอ ๆ จึงไม่มีโอกาสที่จะพัฒนาเป็นดินอันดับอื่น 

      2. อันดับดินเซปทิซอลส์ (Inceptisols) เป็นดินที่เริ่มมีลักษณะทางดิน คือชั้นดินบนมีสำคล้ำและเริ่มมีการพัฒนาชั้นดินล่างเป็นจุดประสีต่าง ๆ ปรากฏในทุกสภาพภูมิอากาศในภูมิภาคเอเชียส่วนใหญ่ปรากฏอยู่ในราบใช้ในการปลูกข้าวจึงอาจเรียกว่า “ดินนา” ที่สำคัญได้แก่ ที่ราบตอนเหนือของอ่าวเปอร์เซีย ที่ราบชายฝั่งตอนในด้านตะวันตกของคาบสมุทรอินเดีย ที่ราบลุ่มน้ำ
ยมุนา คงคา และพรหมบุตร ที่ราบภาคกลางของประเทศไทยที่ราบลุ่มน้ำโขงตอนล่าง ในเขตประเทศเวียดนามกัมพูชา ที่ราบด้านตะวันออกของเกาะสุมาตราประเทศอินโดนีเซีย

      3. อันดับดินแอลฟิซอลส์ (Alfisols) เป็นดินที่มีความอุดมสมบูรณ์ค่อนข้างสูงโดยธรรมชาติโดยเฉพาะธาตุอาหารที่เป็นด่างจะมีอยู่มากมีชั้นดินล่างเป็นชั้นดานต่าง ๆ ส่วนใหญ่จะปรากฏมากในเขตอบอุ่น เนื่องจากมีฝนไม่ค่อยชุก การชะล้างจึงน้อยทำให้ธาตุอาหารที่เป็นต่างเหลือ อยู่ในชั้นดินค่อนข้างมาก ในทวีปเอเชียปรากฏอยู่กว้างขวางในเขตที่ราบไซบีเรียตอนใต้ จีนด้านตะวันออกเฉียงเหนือ อินเดียแถบตะวันออกและเกาะศรีลังกา และคาบสมุทรอินโดจีนในเขตประเทศไทย กัมพูชา และเวียดนามส่วนใหญ่ใช้ในการปลูกพืชไร่ชนิดต่าง ๆ เช่น ข้าวโพด พืชตระกูลถั่ว เป็นต้น

      4. อันดิบดินอัลทิซอลส์ (Ultisols) เป็นดินที่มีลักษณะทางดินคล้ายกับดินอับดับแอลฟิซอลส์แต่ต่างกันที่ดินอัลทีซอลส์จะมีธาตุอาหารที่เป็นด่างอยู่ในชั้นดินน้อยกว่า จึงทำให้ดินมีความอุดมสมบูรณ์น้อยกว่า ในทวีปเอเชียส่วนใหญ่จะปรากฏในละติจูดต่ำตั้งแต่ศูนย์สูตรถึงละติจูดประมาณ 30 องศาเหนือและส่วนใหญ่มีภูมิประเทศเป็นที่ดอนระดับสูงเนื่องจากแถบศูนย์สูตรมีฝนตกชุก และภูมิประเทศที่ดอนสูง มีการชะล้างรุนแรง ดังนั้น ธาตุที่เป็นด่างจึงเหลืออยู่น้อยนั่นเอง ได้แก่ พื้นที่ประเทศจีนด้านตะวันออกเฉียงใต้ อินเดียด้านตะวันออกเฉียงเหนือและพื้นที่ส่วนใหญ่ของคาบสมุทรอินโดจีนและกลุ่มเกาะอินโดนีเซีย

เกาะชวาประเทศอินโดนีเซีย แหล่งที่มา: http://www.goodfoodgoodlife.in.th/time-for-myself-detail.aspx?tid=58

      5. อันดับดินสปอโตซอลส์ (Spodosols) เป็นดินที่มีชั้นดินล่างเป็นซากอินทรีย์กับออกไซด์ของเหล็ก ชั้นดินบนส่วนใหญ่เป็นดินทรายที่มีสีจาง ปรากฏในหลายสภาพภูมิอากาศ ส่วนใหญ่อยู่ในเขตที่ราบสูงและที่ราบชายฝั่ง ในทวีปเอเชียปรากฏเป็นบริเวณกว้างในที่ราบไซบีเรียด้านตะวันตกของรัสเซีย เป็นดินที่ไม่ค่อยอุดมสมบูรณ์มากนักจึงไม่ค่อยเอื้อต่อการเพาะปลุกพืชเท่าที่ควร

      6. อันดับดินมอลลิซอลส์ (Mollsols) เป็นดินที่มีชั้นดินบนสีดำ ร่วนซุย มีธาตุอาหารที่เป็นด่างสูงมากจึงเหมาะกับการเกษตรกรรม ปรากฏในหลายสภาพภูมิอากาศ หลายสภาพภูมิประเทศแต่ส่วนใหญ่จะสัมพันธ์กับพื้นที่ทุ่งหญ้าเนื่องจากเมื่อตายลงจะให้อินทรียวัตถุแก่ดิน ในทวีปเอเชียปรากฏเป็นบริเวณกว้างในบริเวณทุ่งหญ้าเขตอบอุ่นทางตอนใต้ของรัสเซีย

      7. อันดับดินเวอร์ทิซอลส์ (Vertisols) เป็นดินที่มีคุณสมบัติเหนียวจัดเมื่อยู่ในสภาพเปียกชื้น จนแข็งมากและแตกระแหงเมื่ออยู่ในสภาพดินแห้งจึงไม่ค่อยเหมาะกับการเพาะปลุกเท่าที่ควรแม้จะเป็นดินที่มีความอุดมสมบูรณ์ค่อนข้างมากก็ตามในทวีปเอเชียปรากฏดินประเภทนี้อยู่ 2 บริเวณใหญ่ ๆ ได้แก่ พื้นที่ของประเทศอินเดียด้านตะวันตกเฉียงเหนือ และพื้นที่เกาะชวาทางด้านตะวันออกของประเทศอินโดนีเซีย ทั้ง 2 บริเวณเป็นเขตภูเขาไฟเดิมซึ่งมีหินภูเขาไฟที่เมื่อสลายตัวแล้วจะให้แร่ดินเหนียวที่เป็นวัตถุต้นกำเนิดของอันดับดินเวอร์ทิซอลส์นั่นเอง

      8. อันดับดินฮิสโทซอลส์ (Histosols) เป็นดินที่มีซากอินทรียวัตถุในชั้นดินบนเป็นบริเวณสูงมาก โดยมักจะอยู่ในสภาพแช่แข็งทำให้ซากอินทรียวัตถุไม่ผุสลาย อาจเรียกว่า “ดินอินทรีย์” ส่วนใหญ่ปรากฏดินประเภทนี้อยู่มากในพื้นที่ของป่าพรุ จึงเรียกว่า “ดินพรุ” เป็นดินที่มีสภาพเป็นกรดไม่เหมาะกับการเพาะปลูกมากนักจึงควรปล่อยให้เป็นพื้นที่ป่าตามธรรมชาติ ในทวีปเอเชียปรากฏดินประเภทนี้อยู่เป็นหย่อมแคบ ๆ เช่น ในภาคใต้ของประเทศไทย ประเทศมาเลเซีย เป็นต้น

      9. อันดับดินออกซิซอลส์ (Oxisols) เป็นดินที่มีการสะสมเหล็กและอะลูมิเนียมออกไซด์ปริมาณสูงในชั้นดินล่าง ดินประเภทนี้ส่วนใหญ่มีสีแดงการเกิดดินประเภทนี้ขึ้นอยู่กับวัตถุต้นกำเนิดซึ่งเป็นหินและแร่ที่เมื่อสลายตัวแล้วให้ธาตุเหล็กและอะลูมิเนียม มีปริมาณน้ำฝนทีสูงมากพอจะชะล้างธาตุที่เป็นด่างออกไปจนเหลือแต่เหล็กและอะลูมิเนียมและขึ้นอยู่กับเวลาในการพัฒนาการทางดินจะต้องนานพอ โดยธรรมชาติเป็นดินไม่ค่อยอุดมสมบูรณ์มากนัก ในทวีปเอเชียปรากฏดินประเภทนี้กระจายอยู่เป็นหย่อมแคบ ๆ ในเขตฝนชุก

     10. ดินในเขตเทือกเขา (Stops Complex) เป็นดินในเขตภูมิประเทศเทือกเขา ทิวเขา และภูเขาสูงทีมีความลาดชันสูง มีความซับซ้อนทางธรณีมาก ซึ่งโดยธรรมชาติเป็นดินในเขตที่มีอันดับดินหลาย ๆ อันดับปะปนกันอยู่ ซึ่งยังไม่ได้มีการจำแนก ในทวีปเอเชีย ปรากฏดินประเภทนี้ในพื้นที่เทือกเขาและทิวเขาสูงทั่ว ๆ ไป

      นอกจากนี้ดินใน 9 อันดับที่กล่าวถึงค่อนข้างละเอียด เนื่องจากเป็นอันดับดินที่มีในประเทศไทย ทวีปเอเชียยังมีอันดับดิน
แอริติซอลส์ (Aridisols) ที่เป็นดินในเขตแห้งแล้งมีลักษณะเป็นดินตื้น สีจาง พืชพรรณที่ปกคลุมมีน้อย ธาตุอาหารต่ำไม่เหมาะต่อการใช้ปลูกพืช ในทวีปเอเชียพบกระจายอยู่ในเขตทะเลทรายทุกแห่งและในเขตกึ่งทะเลทรายบางแห่ง อันดับดิน เจลลิซอลส์ (Gelisols) เป็นดินในเขตหนาวเย็นจัด ลักษณะดินเป็นอินทรียวัตถุปนกับน้ำแข็ง ไม่เหมาะสมในการใช้ทำการเกษตร ในทวีปเอเชียพบกระจายเป็นบริเวณกว้างทางตอนเหนือของรัสเซีย และอันดับดิน แอนดิซอลส์ (Andisols) ที่เป็นดินในเขตภูเขาไฟ มีความอุดมสมบูรณ์สูงมาก เหมาะสมกับการเพาะปลูกพืชเศรษฐกิจต่าง ๆ ในทวีปเอเชียพบดินอันดับนี้กระจายหนาแน่นตามแนวเขตภูเขาไฟที่เรียกว่า “Pacific Ring of Fire”  เช่น บริเวณกลุ่มเกาะญี่ปุ่น กลุ่มเกาะอินโดนีเซีย เป็นต้น

เทือกเขาอินโดนีเซีย
แหล่งที่มา: http://gotoknow.org/blog/sawarin4/192140